تغذیه برای بیماران سرطانی قسمت اول در طب سنتی

سرطان برای بیشتر مردم تداعی کننده یک بیماری غیر قابل درمان است، درحالی‌که امروزه، بسیاری از انواع سرطان قابل کنترل و درمان می‏باشند. بیماران مبتلا به سرطان با بهره ‏گیری از امکانات دردسترس و اصلاح شیوه زندگی می ‏توانند با روحیه‏ ای خوب و امیدوار درمان را شروع کنند. در خلال درمان سرطان وضعیت تغذیه ‏ای بیماران تغییراتی می ‏کند که می‏ تواند باعث افزایش عوارض درمان و کاهش پاسخ به درمان شود. بنابرین در این نوشتار به شیوه‏ های صحیح زندگی مانند تغذیه، خواب مناسب، استراحت و فعالیت در بیمارانی که تحت رادیوتراپی و یا شیمی‌درمانی قرار دارند می ‏پردازیم.

دستورات تندرستی(حفظ الصّحه)

تلاش مکتب طب سنّتی ایران برای حفظ سلامت و جلوگیری از بیمار شدن است. به‌طور کلّی، علم حفظ سلامتی (حفظ‌الصّحه) در یک عبارت خلاصه می‌شود: تنظیم روش زندگی مطابق مزاج و خصوصیات ذاتی فرد. در ابتدا به طورخلاصه، دستورهایی در خصوص روش زندگی صحیح و سپس برخی دستورات غذایی ارائه می‌گردد.

دستورهای کلّی و عمومی روش زندگی صحیح

این دستورها برای تمامی افراد یکسان‌‌اند و ارتباطی به خصوصیات مزاجی و فردی ندارند:
1. خوردن غذا فقط هنگام گرسنگی مجاز است. مصرف غذا هنگامی ‌که هنوز غذای قبلی هضم نشده، موجب فساد هضم می‌شود و به‌تدریج تندرستی را از بین می‌برد.
2. نوشیدن مایعات به اندازه کافی، هنگام تشنگی واقعی مجاز است. دستوراتی مانند خوردن ۸ لیوان آب روزانه، حتی در طبّ جدید نیز مبنایی علمی ندارند.

۳. فعالیت جسمی به اندازه کافی ضروری است. پیاده‌روی و سایر ورزش‌های مورد علاقه باید در برنامه روزانه و هفتگی گنجانده شود. توان جسمی افراد در انتخاب نوع و میزان فعالیت مهم است. معمولاً بهترین فعالیت جسمی، پیاده‌روی است.

۴. استراحت و خواب به اندازه مناسب ضروری است.

۵. عواطف و هیجانات نباید سرکوب شوند و بیان آنها با دوستان شفیق و نزدیکان رازدار لازم است.

۶. ادرار نباید حبس شود. به محض احساس نیاز به دفع ادرار، نسبت به آن اقدام کنید.

۷. پاک نگه‌داشتن روده بزرگ و کار کردن صحیح آن بسیار مهم است. شکم باید حدّاقل روزی یک بار نرم کار کند به نحوی که پس از آن، فرد احساس راحتی و سبکی داشته باشد.

۸. تعریق کافی هم از ضروریات حفظ سلامتی است.

دستورات غذایی

این دستورات علی‌العموم برای افراد تندرست و دیگر بیماران نیز مفید است چراکه بنابر توصیه حکمای پزشکی ایرانی و نیز بر اساس اصول تغذیه صحیح و شواهد علمی تهیه شده ‏اند.

در هر دسته غذایی سعی شده است به ازای غذاهایی که توصیه به حذف یا ترک یا کاهش آنها می‏ شود جایگزین مناسبی نیز پیشنهاد گردد. اکثر این غذاها و خوردنی‏ها منع مطلق ندارند و حتی گاهی که ممکن است بیمار هیچ اشتهایی به جز به غذای بد مورد نظر نداشته باشد لازم باشد این منع، موقتاً برداشته شود.

در برخی موارد نیز فقط افراط و زیاده‌روی در مصرف غذاهای ذکر شده مناسب نیست و گهگاه خوردن آنها اشکالی ندارد.

پرهیزهای گروه اوّل

– فست‏ فودها، پیتزا، پنیر پیتزا، سوسیس، کالباس، انواع کنسرو، چیپس، قارچ، گوشت گاو، غذاهای غلیظ یا ثقیل یا دارای هضم دشوار (مثل اُلُویه، ماکارونی و اکثر سرخ‏ کردنی ‏ها و غذاهای چرب)؛ انواع ماهی دودی، شور و کنسروی.

– در بعضی افراد بهتر است از سیب ‏زمینی خصوصاً سرخ‏ کردۀ آن نیز کمتر استفاده شود.

توصیه مفید یا دستور جایگزین

– چنان‏چه از این گونه غذاها استفاده کردید بعد از آنها شربت سکنجبین یا دمنوش دارچین یا زنجبیل یا آویشن مصرف کنید.

– غذاهای معمول ایرانی مانند انواع خورش ‏ها، آبگوشت‏ ها، سوپ‏ ها، آش ‏ها، چلوها و پلوها بهترین جایگزین هستند.

– مصرف تخم مرغ منعی ندارد اما بهترین حالت آن تخم مرغ عسلی است.

– بهترین گوشت، گوشت گوسفندی است.

– ماهی تازه کوچک که ترجیحا از دریای جنوب باشد به صورت کبابی با ادویه گرم مناسب مفید است.

پرهیزهای گروه دوّم

– غذاهای حاوی موادّ نگهدارنده، طعم دهنده، رنگ دهنده، اسانس، شکر افزوده یا قندهای ساده و … به هر اسمی که باشند حتی اگر گفته شده از رنگ دهندۀ طبیعی استفاده شده است.

– یکی از مصادیق بارز این‌گونه موادّ انواع ربّ گوجه فرنگی و سُس ‏ها هستند.

– موادّ غذایی منجمد (فریز شده) نیز بهتر است کمتر استفاده شوند.

– انواع نوشیدنی و آب میوه های صنعتی؛ انواع نوشابه معمولی، نوشابه بدون قند یا اصطلاحاً رژیمی که حاوی شیرین‏ کننده‏ های مصنوعی مثل آسپارتام هستند و نیز نوشابه‌های انرژی‌زا به هیچ عنوان استفاده نشود.

– چای خارجی یا ایرانی که حاوی رنگ ‏دهنده، طعم ‏دهنده یا اسانس باشند مضر است. نسکافه یا قهوه که حاوی انواع موادّ اضافی باشند هم مفید نیست.

توصیه مفید یا دستور جایگزین

– استفاده از خود میوه تازه یا برگه خشک شده میوه ‏ها یا آب‌میوه تازۀ خانگی به‌ویژه آب سیب، آب انگور، آب هویج و آب آناناس.

– استفاده از گوجه پوست‌کنده به جای ربّ.

– انواع شربت‏ های طبیعی و سنّتی (متناسب با مزاج افراد) مانند شربت بهارنارنج، بادرنجبویه، اسطوخودوس و ….

– چای کم‏رنگ ایرانی یا انوع دم ‏کردۀ چای سبز، بابونه، گاوزبان، به، به ‏لیمو (ورورن) و ….

– قهوه خالص با دو ساعت فاصله از غذا یک بار در روز اشکالی ندارد.

پرهیزهای گروه سوّم

– عدس در قالب عدسی؛ کلم خام؛ بادنجان؛ سبزی‏ های خام شامل تره، شاهی، ترب، پیازچه، سیر و پیاز.

توصیه مفید یا دستور جایگزین

– خوردن عدس پلو که با برنج ایرانی، کشمش و گوشت گوسفندی تهیه می‏ شود خوب است.

– مصرف گهگاه کلم پلو نیز منع مصرف ندارد.‏

– مصرف سیر و پیاز پخته داخل غذا منعی ندارد.

– سبزی‏ های مذکور به صورت پخته در خورش ‏ها اشکالی ندارند.

– مصرف سبزی‏ های مفیدی چون نعناع، ریحان، مرزه، کرفس و جعفری به صورت خام هم بلامانع است. ‏

پرهیزهای گروه چهارم

– لبینات با مزاج سرد مانند ماست، دوغ (خصوصاً ماست و دوغ ترش)، پنیر کهنه (انواع پنیر تبریز و مشابه آن و پنیر پیتزا)، کشک و شیری که سرد نوشیده شود.

این موادّ بعد از مدتی با نظر پزشک معالج و همراه با مصلحات آنها به عنوان میان‏ وعدۀ غذایی مصرف خواهند شوند.

توصیه مفید یا دستور جایگزین

– شیر گرم با عسل روزی یک لیوان نوشیده شود.

– برای صبحانه بهترین انتخاب بسته به وضعیت گوارش فرد، خامه یا کَره به همراه مربای به، بالنگ، هویج، سیب، گاوزبان، شقاقل یا زنجبیل است. همچنین شیرۀ انگور با اردۀ کنجد هم صبحانه مفیدی است.

پرهیزهای گروه پنجم

– مصرف میوه در فصل پاییز و زمستان به حداقل برسد.

– هر میوه ‏ای فقط در فصل خودش مصرف شود.

– میوه ‏های سردمزاج یا سودازا مانند کیوی، خیار، نارنگی و پرتقال ترش، هندوانه، انار ترش، آلبالو و گیلاس، میوه‏ های کال( مانند گوجه ‏سبز و چغاله ‏بادام)، خرما، انبه، سیب ترش (فرانسوی) و توت فرنگی در حداقل ممکن مصرف شوند.

– هر نوع میوه و نیز غذاهای سردی از غروب به بعد مصرف نشوند و بهتر است در میان وعدۀ قبل از ظهر یا عصرها میل شوند.

توصیه مفید یا دستور جایگزین

– میوه‏ های فصل که شیرین مزه باشند مانند سیب (گلاب، زرد یا قرمز)، انار شیرین، گلابی، انگور عسکری، گرمک و طالبی و خربزه، انجیر تازه و خشک که در گلاب خیسانده شود، آناناس، توت شیرین، آب نارگیل، به.

– مصرف خرما حدّاکثر روزی دو عدد اشکالی ندارد.

– انواع تنقلات مانند مغز بادام درختی (به صورت خام، بوداده، فرنی، حریره)، کشمش، مویز و پسته.

– چغندر و لبو.

پرهیزهای گروه ششم

– آب بسیار سرد خصوصاً اگر حاوی یخ باشد را به هیچ عنوان ننوشید.

– همراه غذا، صبح ناشتا، نیمه شب، هنگام ورزش و در هوا و فصول سرد حتّی‌المقدور آب و به ویژه آب سرد ننوشید.

– از نیم‏ ساعت قبل از غذا تا دو ساعت بعد، آب و هرگونه مایعات ننوشید.

– بستنی و فالوده خیلی کم میل شود.

– ترشی‏ ها (هر نوع سرکه، آبغوره) و شورها و خیار شور منع مطلق مصرف دارند.

توصیه مفید یا دستور جایگزین

– بهترین ترشی که به حدّ کم قابل استفاده است چند قطره آب‏ لیموترش تازه یا آب‌نارنج است.

– زیتون پرورده ۳ تا ۵ عدد وسط ناهار و شام میل شود.

مشاوره با پزشک معالج