فهرست مطالب
چرا “پنج‌انگشت” گیاه مخصوص زنان است؟
قبل از مطالعه این مقاله، به این سؤالات فکر کنید:
- چرا این گیاه را “پنج‌انگشت” می‌نامند؟
- چطور می‌تواند به اختلالات قاعدگی کمک کند؟
- آیا مصرف آن در دوران بارداری یا شیردهی ایمن است؟
- چه تأثیری بر علائم یائسگی دارد؟
پنج‌انگشت، گیاهی با قدمت تاریخی
ویتاگنوس که با نام علمی Vitex agnus castus شناخته می‌شود، یکی از گیاهان دارویی ارزشمند است که آن را “گیاه زنان” می‌نامند. اولین استفاده از این گیاه به زمان بقراط، پزشک مشهور یونانی، بازمی‌گردد. او از عصاره این گیاه در شراب برای کنترل خونریزی بعد از زایمان استفاده می‌کرد.
خواص پنج‌انگشت برای بانوان
گیاه پنج‌انگشت در پیشگیری و درمان بسیاری از مشکلات زنان مانند:
- پریود دردناک
- قطع غیرطبیعی قاعدگی
- اختلال در زمان و مقدار خونریزی
- نارسایی زودرس تخمدان (تنبلی تخمدان)
- عوارض یائسگی
موثر است و به همین دلیل محبوبیت زیادی در طب سنتی و مکمل دارد.
مشخصات گیاه دارویی پنج‌انگشت
- خانواده: Verbenaceae
- شکل ظاهری: درختی با برگ‌های پنجه‌مانند و گل‌های بنفش. این گیاه بعد از گرده‌افشانی، میوه‌های قهوه‌ای رنگ تولید می‌کند.
- محل رشد: در بستر رودها، مناطق پست و دره‌ها دیده می‌شود.
- بخش مورد استفاده: میوه‌های گیاه
- ترکیبات شیمیایی:
- لیمونن (Limonene) و سینیول (Cineole) از روغن‌های ضروری
- کاستیکان (Castican)، اوریِنتین (Orientin) و ایزووایتکسین (Iso vitexin) از فلاونوئیدها
- اگنوزید (Agnuside) و ایوکوبین (Eucubin) از گلیکوزیدهای ایریدوئیدی
تاثیرات هورمونی پنج‌انگشت
- تنظیم چرخه قاعدگی: این گیاه با تأثیر بر محور هیپوتالاموس-هیپوفیز، باعث افزایش هورمون LH و کاهش FSH می‌شود و در نتیجه، با افزایش پروژسترون و کاهش استروژن، عملکرد تخمدان را بهبود می‌بخشد.
- تنظیم پرولاکتین: با اتصال به گیرنده‌های دوپامینی، ترشح پرولاکتین را تنظیم می‌کند. این ویژگی از اختلالات پستان جلوگیری کرده و حتی باعث افزایش ترشح شیر و افزایش سایز پستان می‌شود.
- کاهش علائم یائسگی: با بهبود ترشح هورمون‌ها، علائم یائسگی، به‌ویژه گرگرفتگی را کاهش می‌دهد.
- مهار فیبروم رحم: از رشد فیبروم در دیواره رحم جلوگیری می‌کند.
موارد مصرف پنج‌انگشت
پیشگیری:
- قاعدگی دردناک: با تنظیم هورمون‌های زنانه از بروز پریود دردناک جلوگیری می‌کند.
- اختلالات قاعدگی: به‌دلیل تعدیل نسبت پروژسترون به استروژن، از اختلالات چرخه پریود پیشگیری می‌کند.
درمان:
- نارسایی تخمدان: در مواردی که تخمدان قادر به تخمک‌گذاری نیست، عملکرد آن را بهبود می‌بخشد.
- پریود دردناک: با کاهش درد پستان‌ها و ورم بدن در دوران قاعدگی، علائم را تسکین می‌دهد.
- اختلالات قاعدگی: به درمان مشکلاتی مانند قطع غیرطبیعی پریود، تغییرات میزان خونریزی و اختلال در زمان قاعدگی کمک می‌کند.
- اندومتریوز: در موارد خفیف اندومتریوز، اثرات مثبتی داشته است.
- گرگرفتگی و علائم یائسگی: به‌ویژه در کاهش گرگرفتگی‌های ناشی از یائسگی موثر است.
موارد منع مصرف و احتیاط
- حساسیت‌های پوستی: در افرادی که سابقه حساسیت دارند، احتمال بروز ضایعات پوستی وجود دارد.
- بعد از زایمان: مصرف آن می‌تواند زمان شروع اولین پریود را جلو بیندازد.
- دوران بارداری: به‌دلیل اثرات قاعده‌آوری، مصرف این گیاه در دوران بارداری ممنوع است.
- دوران شیردهی: مصرف آن با احتیاط بلامانع است.
نکات مهم درباره مصرف ویتاگنوس
- درمان با این گیاه طولانی‌مدت است. مثلاً برای درمان قطع غیرطبیعی پریود ممکن است حدود یک سال و نیم زمان نیاز باشد. با این حال، علائم بهبودی معمولاً بعد از یک یا دو سیکل قاعدگی ظاهر می‌شود.
