فهرست مطالب
معرفی شیرخشت از دیدگاه حکمای طب سنتی ایران
ابوبکر محمدبن زکریای رازی در کتـاب الحاوی خـواص شیرخشت را بدین صورت مطرح می‌کند:
طعم آن شیرین و در آخر تلخ است. به مقدار ۱۵-۱۰ گرم به عنـوان ملـین و ۶۰-۴۰ گرم به عنوان مسهل در طب استعمال می‌شـود.
در طـب قـدیم به‌عنوان ملین، مسهل صـفرا، مقـوی جگـر و معـده و احشـاء شناخته شده و آن را بهترین مسهل برای بیمـاران تـبدار مـی‌دانسته‌اند.
چنانچه از شواهد طـب سنتی مکتـوب برمی‌آید شیرخشت به لحاظ مزاج معتـدل دارو، بـرای نـوزادان تجویز می‌شود.
در طب سنتی شفاهی مردم که ناشی از تجارب و عقاید طبی در مناطق مختلف کشورمان است از جمله اسـتان فارس، خراسان و کردستان نیز شیرخشت به عنوان دارویی بـی‌ضرر جهت زردی نوزادان تجـویز مـی‌شـود.
حکیم عقیلی خراسانی در مـورد نـام شیرخشـت بحثـی را مطرح می‌کند و چنین توضیح می‌دهد که:
از نظـر لغـوی،«خشت»، در زبان گفتـاری مـردم نـواحی خراسـان بـه معنـی صمغی است که روی درختی به نام “کشـیرو” پیـدا مـی‌شـود.
پس شیرخشت در واقع به مفهوم خشت یـا صـمغی اسـت کـه روی درخت “کشیرو” است و “کشیرو” در طی زمان با حذف کاف و واو به «شیر» تبدیل شده است.
همچنین شیرخشـت را به فارسی شیرخشک نیز می‌نامند یعنی لبن منجمد.
خصوصیت ظاهری شیرخشت در کتاب مخزن الادویه چنین توضـیح می‌دهد:
«بهترین آن حبه‌ای بزرگ سفید شیرین خـالص آنسـت که چون در دهان گذارند زود گداختـه شـود و کـام و زبـان را بسیار شیرین و سرد کند و با جلا و تقطیعـی باشـد و شـیرینی طعم آن شیرینی خاص اسـت ورای شـیرینی شـکر و عسـل»
طبیعت آن، در آخر اول گرم و در رطوبت و یبوست معتـدل.
خواص و مزاج شیرخشت از منظر طب سنتی
ابن سینا در جلد دوم کتـاب قـانون، و عقیلی خراسانی در مخزن الادویه، خـواص و مزاج شیرخشـت را چنین بیان کرده‌اند که:
از نظر مزاج معتدل بوده و باعـث اسـهال و سایر اثرات ترنجبین است، ولـی از تـرنجبین قـوی‌تـر اسـت.
جلادهنده و ملین طبع
مسهل صفرا و اخلاط سوخته
مقوی جگر و معده و احشاء
مسکن حرارت معده و قلب و جگر
مفید جهت سرفه و خشـونت سـینه و حلق
ایجاد برودتی مطبوع در دهان که از تشـنگی کاسته و رفع عطش می‌کند.
ضماد آن برای روشن شدن پوست کاربرد دارد
حیدریان در کتـاب طب سینا، خواص شیرخشت را چنین بیان کرده است:
ملین
تنظیم کننده گوارش
مفید برای گرمازدگی
تب‌بر و مفید برای حصبه، سرخک،برونشیت و نرمی استخوان
خوردن و مالیدن شیرخشت برای رفع برفک دهان و از بین بردن تبخال لب و اطراف دهان
نکته:
در منابع اصلی طب سنتی، اشاره مستقیمی به نحوه مصرف این ماده نشده است، از این رو قبل از هر گونه مصرف خودسرانه، با پزشک خود در خصوص میزان و نحوه مصرف، مشورت نمایید.
شیر خشت چه عوارضی دارد و مصلح آن چیست؟
از عوارض شیرخشت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
تولید ریـاح و قراقـر در معده (نفخ و صدای شکم)
رقیق کردن منی و افزایش سرعت انزال
مصلح :
مصـلح شیر خشت، روغـن بـادام و رازیانــه اسـت. پس کاهش عوارض آن میتوان از روغن بادام و رازیانه و یـا از هم وزن آن ترنجبین استفاده کرد.
بررسی اثربخشی درمـانی شیرخشت در زردی نوزادان
از شیرخشت به طـور سـنتی در کشـورمان از جملـه در اسـتان فارس، خراسـان و کردسـتان، جهـت درمـان زردی نوزادان می‌برند؛ همچنین در سال‌های اخیر استفاده از شیرخشت در درمان زردی نوزادان توسط معدودی از متخصصان مورد بررسی‌هـای بـالینی قـرار گرفتـه اسـت.
اما برای استفاده از شیرخشت برای درمان زردی نوزادان همواره بایستی جانب احتیاط را رعایت نمود و زیر نظر پزشک یا متخصصان طب سنتی از آن استفاده شود، همچنین لازم است جهت استفاده از آن از فرآورده‌های مطمئن و استاندارد استفاده نمود
