عسل

سؤالات قبل از مطالعه:

1. عسل چه خواصی برای بدن دارد؟
2. آیا عسل به کاهش بیماری‌های گوارشی کمک می‌کند؟
3. چرا عسل نمی‌سوزد و فاسد نمی‌شود؟
4. چه نوع عسل برای درمان مناسب‌تر است؟

مقدمه

عسل، یک مایع طبیعی و شیرین است که توسط زنبورعسل تولید می‌شود. این ماده شگفت‌انگیز از تراوش‌های شهد گل‌ها یا عسلک جمع‌آوری می‌شود و توسط زنبورها با فرآیندهای خاص تبدیل به این ماده غلیظ و مغذی می‌شود. عسل به‌طور طبیعی در کندوهای زنبور نگهداری می‌شود و خواص بسیار زیادی از جمله خاصیت ضد میکروبی و ضد التهابی دارد.

خواص و فواید عسل برای سلامتی

۱. خواص ضد میکروبی و ضد باکتریایی

عسل حاوی مواد طبیعی مانند هیدروژن پراکسید است که به‌عنوان یک ضد باکتری عمل می‌کند و می‌تواند در درمان جراحات و زخم‌ها مفید باشد.

۲. منبع انرژی طبیعی

عسل منبعی عالی از کربوهیدرات‌ها است و می‌تواند به‌عنوان یک منبع سریع انرژی برای بدن عمل کند. گلوکز و فروکتوز موجود در عسل سریعاً وارد خون می‌شوند و به بدن انرژی می‌دهند.

۳. کمک به هضم غذا

عسل می‌تواند در فرآیند هضم غذا کمک کند. آنزیم‌های موجود در آن به تجزیه مواد غذایی کمک کرده و باعث جذب بهتر مواد مغذی می‌شوند.

۴. کمک به درمان بیماری‌های گوارشی

عسل به‌ویژه عسل طبیعی در درمان مشکلات گوارشی مانند یبوست و سوزش معده مؤثر است.

انواع عسل و تفاوت‌های آن‌ها

عسل به‌دلیل منبع شهد گل‌ها و عسلک‌های مختلف، در رنگ‌ها و طعم‌های متفاوتی وجود دارد. به‌طور کلی، عسل‌های تیره از نظر مواد معدنی غنی‌تر هستند و معمولاً حاوی کلسیم، منیزیم، پتاسیم و آهن بیشتری می‌باشند.

فرآیند تولید عسل

تولید عسل از جمع‌آوری شهد گل‌ها آغاز می‌شود. این شهد توسط زنبورعسل به عسل تبدیل می‌شود. در این فرآیند، زنبورها با استفاده از آنزیم‌ها و بخار آب، شهد را غلیظ می‌کنند و در ساختارهای مومی ذخیره می‌کنند.

نگهداری عسل و مشکلات آن

عسل به‌دلیل خاصیت ضد میکروبی خود، معمولاً برای مدت طولانی فاسد نمی‌شود. اما عسل در شرایط خاصی ممکن است شکرک بزند. این فرآیند طبیعی است و هیچ تأثیری بر کیفیت و خواص آن ندارد.

نکات مهم در مصرف عسل

• عسل باید در دمای پایین‌تر از ۴۰ درجه سلسیوس نگهداری شود تا آنزیم‌ها و خواص آن حفظ شوند.
• مصرف عسل برای کودکان زیر دو سال ممکن است خطرناک باشد به‌دلیل احتمال وجود سم بوتولینوم در آن.

انواع عسل

عسل را معمولاً به چند طریق تقسیم‌بندی می‌کنند:

1. براساس منبع اصلی گیاهی: عسل از شهد گیاهان مختلف تهیه می‌شود، مانند عسل گز، عسل آویشن، عسل گون، عسل بهار نارنج، عسل سدر و دیگر انواع. اما به‌دلیل تنوع گیاهان در مناطق مختلف، عسل‌ها بیشتر ترکیبی از چندین گیاه هستند تا تک‌گلی. به عنوان مثال، وقتی گفته می‌شود “عسل گز” یا “عسل آویشن”، منظور این است که بخش عمده شهد عسل از درخت گز یا آویشن است. طبق اعلام فائو (F.A.O) در سال ۱۹۴۸، نمی‌توان عسل را بر اساس نام گیاه نام‌گذاری کرد، مگر در شرایطی خاص که پوشش گیاهی منطقه منحصر به یک گیاه باشد.
2. براساس نام منطقه استقرار کندوها: عسل‌ها همچنین بر اساس منطقه‌ای که کندوها در آن قرار دارند، نام‌گذاری می‌شوند، مانند عسل سیستان، عسل زنجان، عسل فیروزکوه، عسل خوانسار، عسل سبلان، عسل پلور (دماوند) و غیره. این تقسیم‌بندی در برخی موارد با توجه به زمان برداشت عسل نیز دقیق‌تر می‌شود؛ به عنوان مثال، «عسل بهاره تهران» که از نباتات بهاره تولید می‌شود یا «عسل پائیزه تهران» که از گیاهان تابستانی و پاییزی برداشت می‌شود.
3. براساس رنگ: رنگ عسل به‌طور گسترده‌ای از سفید روشن تا سیاه متغیر است. این تغییرات رنگ به‌واسطه نوع شهد، منطقه برداشت و مدت نگهداری عسل است. عسل‌های تیره از لحاظ املاح معدنی غنی‌تر از عسل‌های روشن هستند. برخی از انواع عسل به شرح زیر هستند:
   • عسل اقاقیا: سفید روشن مانند آب
   • عسل افرا: لیمویی
   • عسل اسپرس: زرد طلایی
   • عسل آویشن: قرمز رنگ
   • عسل مرکبات (بهار نارنج): زرد روشن

عسل تقلبی

تقلب در عسل به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود که در ادامه به سه روش رایج اشاره می‌شود:

1. عسل مصنوعی: در این روش، شکر معمولی را در آب حل می‌کنند، سپس شربت غلیظ به‌دست آمده را حرارت داده و با افزودن مواد شیمیایی و رنگ‌ها آن را شبیه به عسل می‌سازند. در این روش، هیچ زنبور عسلی دخالت ندارد.
2. عسل شربتی: در این روش، شربت آب و شکر جلوی کندو قرار می‌گیرد و زنبورها از آن تغذیه کرده و عسل را تولید می‌کنند. این نوع عسل اگرچه با عسل طبیعی فرق دارد، اما مقداری از خواص طبیعی عسل را دارد.
3. تقلب با مخلوط کردن: در این روش، عسل مرغوب با عسل ارزان‌تری که کیفیت پایین‌تری دارد، مخلوط می‌شود. این شیوه به‌ویژه در برخی کشورها رایج است.

روش‌های تشخیص عسل طبیعی

در ایران برخی افراد فکر می‌کنند که عسل طبیعی باید رس ببندد یا شکرک بزند، اما این تصور نادرست است. علت شکرک زدن به دلیل وجود گلوکز در عسل است. بنابراین، شکرک زدن معیار خوبی برای تشخیص طبیعی بودن یا نبودن عسل نیست. همچنین، رنگ، غلظت، عطر و طعم هم نمی‌توانند به‌طور قطعی عسل را طبیعی یا تقلبی تشخیص دهند.

روش دقیق برای تشخیص عسل طبیعی، آزمایش آن در آزمایشگاه است. در این آزمایش‌ها فاکتورهایی مانند ساکارز، پرولین، دیاستاز و HMF (هیدروکسی‌متیل‌فورفورال) بررسی می‌شود.

ویژگی‌های درمانی عسل

1. درمان زخم‌ها و سوختگی‌ها: عسل به‌عنوان درمان خانگی برای سوختگی‌ها و آسیب‌های پوستی شناخته می‌شود. شواهد نشان می‌دهد که عسل می‌تواند به بهبود سوختگی‌های جزئی سریع‌تر کمک کند و از بروز عفونت‌ها جلوگیری نماید.
2. به‌عنوان آنتی‌بیوتیک: عسل دارای ویژگی‌های ضد باکتریایی است که در درمان عفونت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ویژگی به‌خصوص در برابر باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها اهمیت دارد.
3. درمان سرفه: در درمان سرفه‌های مزمن و حاد، عسل می‌تواند به تسکین سرفه در کودکان کمک کند. آژانس نظارتی داروها و محصولات بهداشتی بریتانیا نیز توصیه می‌کند که از عسل برای درمان سرفه‌های کودکان استفاده شود.
4. سایر کاربردهای درمانی: عسل ممکن است برای کنترل عوارض جانبی شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی مفید باشد. همچنین، در برخی موارد برای درمان آلرژی‌های فصلی پیشنهاد می‌شود، اگرچه شواهد علمی برای این کاربرد محدود است.

در مجموع، عسل نه‌تنها یک ماده غذایی مفید بلکه به‌عنوان یک درمان طبیعی در طب سنتی کاربرد دارد و ویژگی‌های ضدباکتریایی، ضدالتهابی و تسکین‌دهنده آن موجب استفاده‌های گسترده از آن در مراقبت‌های بهداشتی شده است.