خواص و فواید بره موم در طب سنتی

کلمه “بره موم” مرکب است که از دو واژه یونانی πρό (pro = قبل) و πόλις (polis = شهر) گرفته شده است که به معنای آخرین نقطه دفاعی قبل از شهر (یا کندو) است. قدمت استفاده از بره موم حداقل به ۳۰۰ سال قبل از میلاد برمی گردد [۱]، زمانی که از خواص رزینی و چسب مانند آن استفاده شد. یونانیان از بره موم برای آبسه استفاده کرده اند. بقراط بره موم را برای بهبود زخم توصیه می کرد در حالی که دموکریتوس پیشنهاد می کرد که طول عمر و سلامتی را می توان با مصرف فرآورده های زنبور عسل، از جمله بره موم، به دست آورد. آشوری ها از آن برای التیام زخم ها و تومورها استفاده می کردند در حالی که مصریان بره موم را در ترکیبات مومیایی کردن قرار می دادند [۲]. بَره‌موم ماده‌ای رزینی شبیه موم و از تولیدات زنبور عسل است، حالت آن خمیری شکل و چسبناک با بوی مطبوع که رنگ آن از سبز تا قهوه‌ای تیره متغیر است. رنگ و عطر بره موم در مناطق مختلف متفاوت بوده و خصوصیات آن بستگی به نوع گیاهان موجود در هر منطقه دارد. بره موم، در هوای سرد، ترد و شکننده و در هوای گرم، نرم و چسبناک می‌شود.

بره موم به واسطه خواص میکروب کشی آن در کشورهای مختلف نیز کاربرد وسیعی در بهداشت و درمان برخی از بیماری‎ها داشته و امروزه به اشکال مختلف ازجمله صابون، کپسول، پماد، خمیردندان در بسیاری از کشورها استفاده می شود.

در انگلیسی به بره موم چسب زنبور هم می‌گویند.

مشخصات شیمیایی و فیزیکی

نقطه ذوب بره موم ۸۳ درجه سانتیگراد و نقطه ذوب موم خالص زنبور عسل ۶۳ درجه سانتی‌گراد است. بنابراین با کمک حرارت می‌توان آن دو را از یکدیگر تفکیک نمود. موم از نظر استحکام هفت برابر سخت تر از بره موم است.

بره موم در الکل اتیلیک، استون و بنزن حل می‌شود و الکل می‌تواند مواد قابل حل آن جدا نماید.

بره موم حاوی حدود ۵۰ درصد صمغ یا رزین گیاهان، ۳۰ درصد موم، ۱۰ درصد اسیدهای چرب ضروری، ۵ درصد گرده گل و ۵ درصد دیگر آن از ترکیبات آلی از جمله فلاونوئیدها [۴]، ویتامینها و عناصر معدنی مانند نقره، سدیم، جیوه، مس، منگنز، آهن، کلسیم، وانادیم و سیلیس است. مقدار و نوع ترکیبات بره موم بسته به مکان، زمان جمع‌آوری و روش تولید آن متفاوت است.

روش تولید به‌وسیله زنبور

زنبور ابتدا تکه‌های رزین یا صمغ تراوش شده از جوانه یا تنه برخی درختان را به وسیله پاهای عقب و قطعات دهانی جدا می‌کند و سپس آن‌ها را به کمک بزاق دهان نمناک و شکل حبه مانند به آن می‌دهد و در نهایت به وسیله آروارهها و به کمک پاها حبه‌ها را در داخل سبد گرده در پاهای عقبی قرار داده و به کندو حمل می‌نماید.

در نواحی معتدل نیمکره شمالی، زنبورها بره موم را تنها در طول تابستان جمع‌آوری می‌کنند که شامل اواخر بهار و اوایل پاییز نیز می‌شود، در حالی که در برزیل، ممکن است بره موم در سراسر طول سال جمع‌آوری شود، بنابراین انتظار اختلافات فصلی وجود دارد. این ویژگی، یک کاربرد عملی نیز دارد: بره موم می‌تواند در طی فصل‌ها، حاوی غلظت‌های مختلفی از ترکیبات فعال بیولوژیکی باشد. بنابراین، بره موم تولید شده به وسیله زنبورهای آفریقایی (Apis mellifera L) و زنبورهای ایتالیایی (Apis mellifera ligustica) در تمام طول سال، به منظور تحلیل محتویات آن‌ها و مقایسه فعالیت‌های آن‌ها در آزمایش‌های بیولوژیکی مختلف، مورد بررسی قرار گرفت. اطلاعات به دست آمده نشان دادند که اختلافات فصلی در ترکیب آن، قابل توجه نبوده و عمدتاً کیفی بودند، که نشان می‌دهد که زنبورها آن را از گروه گیاهی یکسان و در یک ناحیه جغرافیایی خاص جمع‌آوری کرده‌اند، زیرا زنبورها اساساً از منابع گیاهی یکسان استفاده می‌کنند. همچنین هیچ تفاوتی بین زنبورهای آفریقایی و ایتالیایی مشاهده نشد، زیرا ترکیبات بره موم تولید شده توسط این زنبورها، از لحاظ کیفی، مشابه یکدیگر بوده است.

مصارف بره موم در کندو

بره موم به عنوان ماده ضدعفونی کننده و عاملی مؤثر در پیشگیری از ورود و شیوع بیماری‌ها در کندو به‌شمار می‌آید.

بره موم در محل ورود زنبوران به داخل کندو قرار دارد و به دلیل این که زنبورها پیش از ورود به کندو از روی آن عبور خواهند کرد، احتمالاً می‌تواند نقش ضدعفونی‌کننده دست و پای زنبوران را در بدو ورود به کندو ایفا نمایند. همچنین پر کردن شکاف‌ها، تنگ کردن سوراخ‌های تهویه، تنگ کردن دریچه پرواز در زمستان، ترمیم شکستگی‌ها، جلا دادن و ضدعفونی کردن جدار داخلی کندو و قاب‌ها، محکم کردن محل اتصال قاب‌های عسل به کندو و به یکدیگر از دیگر کاربردهای بره موم است.

خواص پزشکی بره موم

این ماده خارق العاده خواصی شامل اثر : ضد تومور و ضد سرطان،ضد باکتریایی، ضد قارچ|قارچی[۶]، ضد انگلی، آنتی اکسیدانی، ضد التهابی، ضد پوسیدگی دندان دارد، همچنین به عنوان تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن، بهبود دهنده اختلالات دهان و لثه، بی‌حس کننده موضعی، کاهش دهنده فشار خون کاربرد دارد.

با توجه به خواص ضد قارچی مناسب عصاره الکلی بره موم، می­توان نتیجه­ گیری نمود که این ماده طبیعی قادر است استفاده ­های زیادی در صنایع دارویی، آرایشی، بهداشتی و غذایی داشته باشد. اما جهت کسب نتیجه بهتر نیاز به انجام مطالعات آزمایشگاهی و میدانی بیشتری وجود دارد.

خواص بیولوژیکی بره موم

گروهی از محققان روشی برای اضافه کردن عصاره‌های اتانولی بره موم به محلول‌های آبی ارائه کردند و نشان دادند که آن، به عنوان آنتی‌اکسیدان و محافظ امواج رادیویی عمل می‌کند، احیای بافت را تحریک نموده و خصوصیات تنظیم سیستم ایمنی را از خود نشان می‌دهد. مقالات دیگر، دستاوردهای محققان در به کارگیری بره موم برای درمان سوختگی‌ها، زخم‌های وریدی، التهاب چرکی استخوان و ورم مفاصل، همچنین عوارض جراحتی پس از عمل جراحی را توضیح داده‌اند.

بره موم در مدل‌های آزمایشی مختلف، اثرات حفاظتی از خود به جای گذاشته است. این ماده از بافت کلیوی در مقابل مسمومیت، رادیکال‌های آزاد و سایر اثرات جانبی ناشی از دیاتریزوات محافظت کرد. بره موم سبز تایوانی، از کبد در مقابل بیماری‌زایی فیبروز (تصلب بافت‌ها) محافظت می‌کند. عصاره آن، از بیضه در مقابل مسمومیت ناشی از دوکسوروبیسین محافظت می‌کند، بدون اینکه قدرت ضدسرطانی آن را کاهش دهد. اگرچه، موارد کمی از آلرژی نسبت به بره موم و التهاب تماسی پوست گزارش شده‌اند، اما زنبورداران معمولاً حساسیت نسبت به آن را گزارش می‌دهند.[۹]

کارکردهای دیگر

کاربرد در ابزارهای موسیقی

بره موم به وسیله برخی تولید کنندگان سیم ابزارهای موسیقی (مانند ویولن، ویولا، سلو و باس) به عنوان واکس و ماده جلا دهنده استفاده می‌شود. همچنین مقدار کمی از بره موم برای آب بندی خرک‌های خانواده ویولن استفاده شود.

روش های استخراج بره موم

استخراج بره موم به طور کلی با خیساندن در یک حلال مناسب و سپس تبخیر حلال در دمای پایین به روش های از جمله زیر امکان پذیر است:

استخراج با حلال اتانول (ساده ترین روش)، استخراج با حلال گلیکول (پروپیلن گلیکول)، استخراج با آب و استخراج با روغن[

خواص و فواید بره موم در طب سنتی

بر موم

این ماده خارق العاده خواصی شامل اثر : ضد تومور و ضد سرطان،ضد باکتریایی، ضد قارچی، ضد انگلی، آنتی اکسیدانی، ضد التهابی، ضد پوسیدگی دندان دارد، همچنین به عنوان تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن، بهبود دهنده اختلالات دهان و لثه، بی‌حس کننده موضعی، کاهش دهنده فشار خون کاربرد دارد.

– جلوگیری از رشد و انتشار باکتری، ویروس و میکروب.

– مبارزه با عفونت های قارچی به وسیله مسدود کردن رشد قارچ ها و مخمرهای مختلف

– جلوگیری از گسترش و انتشار هیستامین ها. این ویژگی باعث می شود تا بره موم یک ماده ضد آلرژی محسوب شود

– کاهش آنزیم های افزایش دهنده فشار خون و تنظیم کننده کلسترول های خوب و بد موجود در بدن انسان

– کاهش التهاب یکی از ویژگی های فوق العاده بره موم است که باعث درمان یا بهبود بسیاری از بیماری های التهابی می شود.

– جلوگیری از رشد سلول های سرطانی و همچنین مبارزه با این سلول ها که منجر به ایجاد مرگ سلولی (اپوپیتوز) می شود از مهمترین دلایلی است که از بره موم برای درمان سرطان های مختلف استفاده می شود.

– بره موم یک ماده موثر برای سلامت استخوان ها از طریق افزایش چگالی مغز استخوان است که منجر به جلوگیری از شکستگی استخوان و بسیاری از بیماری های استخوانی می شود.

– جوان سازی پوست و کمک به کلاژن سازی از جمله ویژگی های بره موم است. به همین علت هم برای زیبایی و هم برای ترمیم زخم مورد استفاده قرار می گیرد.

– بره موم برای پاکسازی کبد از سموم مختلف مورد استفاده است که خود باعث کمک به درمان بسیاری از بیماری های این ناحیه حساس از بدن انسان ها است.

– تنظیم قندخون و کمک به جذب انسولین تولید شده در لوزالمعده، این ماده را برای درمان دیابت موثر کرده است